Devote Theo Maassen zo mak als lammetje bij eerste Zomergast Thomas Hertog
Een van de beste beslissingen die je in aanloop van de eerste Zomergasten van 2023 had kunnen nemen was het lezen van Het ontstaan van de tijd: Mijn reis met Stephen Hawking voorbij de oerknal, het recente boek van de man die zondagavond centraal stond in die eerste aflevering: theoretisch natuurkundige en kosmoloog Thomas Hertog (1975). Het vergemakkelijkte aanzienlijk het volgen van met name de eerste helft van het gesprek met de briljante Belgische wetenschapper, die vele jaren samen met Stephen Hawking nadacht over het ontstaan van het heelal.
Want het was aanpoten voor gewone stervelingen die niet dagelijks bezig zijn met de Darwiniaanse benadering van de natuurwetten der kosmos, of de vraag hoe Einstein zich verhoudt tot de kwantummechanica. Maar, door de doornen naar de sterren: wat opwindend om nieuwe dingen te leren, nieuwe perspectieven te ervaren. En te ontdekken waar de knappe koppen in deze wereld zich mee bezighouden, de mensen die nooit stoppen nieuwsgierig te zijn naar het grote waarom van ons bestaan. Zomergast Hertog maakte je even los van je aardse beslommeringen. Om uiteindelijk onvermijdelijk als een boemerang weer te landen op planeet Aarde.
Niet alleen Hertog stond centraal in Zomergasten #1: misschien waren nog wel veel meer ogen gericht op de nieuwe interviewer, cabaretier Theo Maassen (1966). In deze krant werd hij zaterdag geportretteerd als een authentieke figuur, soms een wolf in schaapskleren, soms een schaap in wolfskleren. Zittend tegenover Thomas Hertog was hij zo mak als een lammetje. Hij verafgoodt de wetenschapper, op een manier die je als lezer van Het ontstaan van de tijd kunt begrijpen en billijken. Om zo dicht bij een grote geest te zijn, een communicatieve wetenschapper die het onbegrijpelijke begrijpelijker maakt, die de mens wil zien in wiskundige formules, daar kan je onmogelijk nonchalant of onderkoeld over doen. Op een gegeven moment pakte Maassen zelfs de beide handen van Hertog vast, in wat leek een fysieke verlangen naar verbinding. Naar willen kunnen aanhaken.
Maassen maakte het zichzelf niet makkelijk met zo'n gast op zijn première-avond. Waarschijnlijk hoeft hij in de overige vijf Zomergasten dit seizoen nooit meer zo op zijn tenen te lopen, wat betreft de moeilijkheidsgraad van het werkvlak van zijn gast. Lovenswaardig is dat Maassen werkte zonder papieren, een in het oog springende stijlbreuk vergeleken met voorganger Janine Abbring die altijd haar tekstkaartjes bij de hand hield. Maassen werkte zo te zien uit het hoofd, wat niet helemaal vlekkeloos ging: twee keer praatte hij toe naar een verkeerd tv-fragment. Maar Hertog had ze dan wel op een rijtje en wist met een blik Maassen weer op het rechte pad te krijgen.
En dat alles in een nieuw decor. In het Abbring-tijdperk stond de spreektafel op het dak van een ondergelopen caravan in een plas water. Als een dwingend 'wij zijn tot elkaar veroordeeld'. Nu is de setting een koele kale loods, een enorme ruimte met daarin een kleine bureautafel met twee bureaustoelen. Licht bevreemdend als een schilderij van Edward Hopper. Waar in het oude decor vaak fascinerend mooie beeldcollages zichtbaar waren, waren de visuele effecten nu minder overdonderend.
Wie afstemde op Zomergasten in de hoop dat het vanwege Theo Maassen meteen spektakel zou worden, kreeg met name in het eerste uur een taaie kluif met een hoog abstractieniveau voorgeschoteld. Het was handig als je je zelf al wist wat gravitatiegolven zijn, wat het biofiele karakter van onze kosmos behelst, wat wordt verstaan onder singulariteit. Rond half tien zei Theo Maassen niet voor niets: 'Ik ben nu toe aan bloemetjes en bijtjes". Thomas Hertog: "Ik kom er net in".
De fragmenten die Thomas Hertog had uitgekozen draaiden grotendeels om briljante mensen. Stephen Hawking die benadrukte dat je altijd als een kind 'waarom is dit' moet blijven vragen. Sir David Attenborough over de vindingrijkheid van de natuur, geïllustreerd door de verleidelijke bijenorchis. De intrigerende priester-kosmoloog Georges Lemaître, de grondlegger van de oerknaltheorie die noch van de wetenschap noch van zijn geloof de absolute waarheid verwachtte.
De getormenteerde Robert Oppenheimer over het monster wat hij had gecreëerd, 'zijn' atoombom. De indrukwekkende filosofe Hanna Arendt over vertrouwen houden in de menselijkheid der mensen.
Dat laatste is waar Thomas Hertog ook op hoopt te blijven rekenen, als het gaat om de ontwikkeling van AI. Die veranderingen teweeg gaat brengen die wellicht nog groter zijn dan de ontdekking van de landbouw, de industriële of de digitale revolutie. Waarover we niet de controle moeten verliezen, vindt hij uiteraard ook. Maar je voelde hoe hij nieuwsgierig Hertog is wat AI de wetenschap kan brengen aan inzichten over de natuur. Kan AI een nieuwe, artificiële Einstein opleveren? En gaan we die aanvaarden?
Maassen was blij dat Hertog zichzelf omschrijft als gematigd optimistisch, als het gaat om de vraag of we het als mensheid gaan redden. "Wij zijn een geweldig kosmische opportuniteit", zei hij. En ook: "In onze onvolmaaktheid, in onze menselijkheid ligt de kracht."
Dat geeft de burger moed.