Gestovepipete intelligence
"Het ís ook niet leuk meer!" "Joh, jij kan niet tegen je verlies." Heftige discussie aan de ontbijttafel over het verdwijnen van het 'Groot Dictee der Nederlandse Taal'. De NTR vindt het na 26 jaar welletjes: de kijkcijfers daalden van 1,3 miljoen in 2006 naar nog geen 400.000 kijkers in 2016. Dus aanstaande december geen przewalskipaarden en cisterciënzer ordes meer op de buis.
Presentator Philip Freriks voelt zich met programma en al bij het oud vuil gezet, vertelde hij op Radio 2. 'Archaïsch' was het woord dat NTR-eindredactrice Willemijn Francissen in de Volkskrant gebruikte voor het Dictee, dat immer werd opgenomen in de plechtige Eerste Kamer, met een vergulde pennenset als hoofdprijs. En statige tradities, daar zijn we niet zo van in omroepland. Alles moet altijd op de schop, zeker als 'de jongeren niet meer worden bereikt'.
Maar de ouderen haakten ook af. Neem mijn logees: allemaal babyboomers die zichzelf inschatten als dé doelgroep voor het programma. "Wij zijn de laatste generatie die nog fatsoenlijk onderwijs heeft genoten en heeft leren spellen! Kom daar tegenwoordig nog maar eens om!" Maar ondanks die solide basis vinden ze unaniem het Dictee niet meer te doen. "Ik heb altijd minstens dertig fouten." "Ik haak na de derde zin maar af."
Steeds komt 2013 naar voren als het jaar waarin het definitief fout ging. Met Kees van Kooten als boosdoener. Het was ook niet duidelijk wat de verbale virtuoos toen probeerde te bewijzen door 'zijn dictee' te vullen met woorden als anastrofes, zeugmata en wiewauwde. Meeschrijven voelde als aan de roulettetafel zitten: alles was een gok.
Taalkundige Wim Daniëls pleitte in 'EenVandaag' voor een Dictee nieuwe stijl, dat niet gaat om moeilijke woorden, maar om de spellingsregels. Dus om d's en t's, wanneer schrijf je woorden aan elkaar, de interpunctieregels. De zegen van mijn ontbijttafel heeft hij.
En ach, ook zonder het Groot Dictee biedt de televisie uitdaging genoeg voor taalfanaten. Schrijf bijvoorbeeld eens mee met de 'DWDD University'-uitzending van deze donderdag met Beatrice de Graaf, de hoogleraar Internationale Betrekkingen. In een ongelooflijk tempo - misschien zit ze té vaak bij snelpraatkoning Matthijs van Nieuwkerk? - biedt Beatrice een kijkje in de wereld die veiligheidsdienst heet. En vol jargon zit. Ik noteerde zinnen als 'Feedback, een tricky issue', 'Een land waar anchors alleen nog maar fake nieuws verspreiden' en 'Sites vol honey pots.' Mijn favoriet? 'Hoe Balkenende omging met gestovepipete intelligence'.
Ge-stove-pipete. Daar moest ik flink op googelen, voordat ik het 'goed' schreef.
Beatrice besloot haar ook nogal archaïsche lezing - vijftig minuten onafgebroken eenrichtingsverkeer voor een doodstil publiek - met de oproep dat wij moeten werken aan onze 'strategische geletterdheid'. Dat is: alert zijn als we informatie tot ons nemen. Is een bericht wel waar? Waar komt nieuws vandaan? Eén bron is geen bron: doe aan all source analysis.
"Dank je Beatrice", zei een overdonderde Matthijs van Nieuwkerk, "en we gaan werken aan onze uh, ..." "...Strategische geletterdheid", vulde Beatrice hem behulpzaam aan. Wie weet kan de NTR hier in december iets hips en moderns mee.