Stil om Ed van Thijn

Morgen ga ik echt proberen weer eens een wat vrolijker column te schrijven, maar vandaag dwaal ik nog steeds rond in de zware thema's van deze week. Zeker de 2Doc over Amsterdams oud-burgemeester Ed van Thijn slik je niet zo maar weg. Wat zat daar veel in.

Je kunt vinden dat het thema herdenken zoals het dit jaar weer werd vormgegeven iets gedateerds begint te krijgen, met al die oude mensen, zwartwit beelden, verhalen over stampende soldatenlaarzen, verzetstrijders en onderduikers. Maar wie er weer stil voor ging zitten, voor films als Gemmeker (een indringende eenakter over de baas van Westerbork bij RTL7) of de NOS-docu Nieuwlande - onverzettelijk onderduikdorp, en zich probeerde in te leven in de essentie, die ontdekte dat het tv-scherm deze week de belangrijkste spiegel in huis was. Wat voor mens ben ikzelf eigenlijk?

Zelf kon politicus en bestuurder Ed van Thijn (1934-2021) al die programma's op zijn oude dag trouwens niet meer aan. "Ik kan met geen mogelijkheid op 4 en 5 mei naar de televisie kijken", zegt hij in Een oorlog die nooit overging in zijn laatste grote interview, een jaar voor zijn dood. Het deed hem aan een stuk door huilen, zo vertelde de broze man.

Ik kan me er iets bij voorstellen, kijkend naar de emotionerende documentaire over oorlogskind Van Thijn woensdag bij BNNVara, gemaakt door Nathalie Toisuta die ook veel voor War Child werkt. Ze schetst hierin het portret van een astmatisch Joods jongetje dat een door angst geregeerde levensstart maakt, dat achttien verschillende onderduikadressen meemaakt om uiteindelijk toch in Westerbork te belanden. Zijn moeder vond hem na de hereniging een lastig kind en stond toe dat een psychiater hem aan elektroshocktherapie onderwierp. Van Thijn besefte ontgoocheld: in het leven sta je er echt alleen voor. Hij zette een aantal drastische knoppen in zijn systeem om, wat leidde tot een leven vol zwijgzaamheid, demonen en activisme. Als hij discriminatie kon bestrijden, dan deed hij het.

Maar uiteindelijk brak het pantser en vulde hij een zee vol tranen. Misschien omdat het natuurlijke einde aan zijn strijd in zicht kwam. Of gewoon omdat het niet meer ging

Zijn vrouw en dochters lijken me geweldige mensen. Ze lijken zonder bitterheid geabsorbeerd en geaccepteerd te hebben dat het lijden van man en vader Ed hun eigen problemen en ongemakken in de schaduw zette. Al kon ik wel lachen om de rebellie van dochter Marion, die van de weeromstuit geen zin had 'haar leven als een opdracht te zien'. Zoals haar vader het wel zag, de man die altijd maar bezig was iets goeds te doen.

Wat klinkt Van Thijns levensvervulling in de kern simpel. "Leren hoe belangrijk het is om geen bystander te zijn." Geen zwijgende omstander zijn. Maar in feite gaat dat nog zoveel verder dan geen dader zijn. Niet alleen een oorlogscrimineel of andere slechterik gaat over leven en dood, ook de omstander heeft die macht. Of je er gebruik van wilt maken of niet.

And that's the question.

Frits Barend doet in Een oorlog die nooit overging een ferme uitspraak over het Van Thijns boek Achttien adressen. "Dat zou ieder kind moeten lezen. Want dan zal je nooit meer een ander vervolgen." Ik kan er nog niet over meepraten, maar het boek is besteld. En na lezing geef ik het door. Laat de verhalen over de Tweede Wereldoorlog maar blijven stromen.

<<< Hélène Hendriks                                                                                           Verkrachtingen>>>