Bestaansonzekerheid als cadeautje zien
Onlangs gebruikte ik het woord grafstemming om de gebruikelijke sfeer in het serieuze praatprogramma Buitenhof te omschrijven. Een typering die werd herkend door sommige lezers die me schreven op zondag liever een beetje lucht te krijgen, en daarom alleen afstemden op het gevarieerder opgezette WNL op Zondag, eerder die dag.
Nu zat deze keer in het gezellige zitje bij Rick Nieman onder meer Trouw-columnist Rob de Wijk. En u weet: deze recensent der internationale strijdtonelen is doorgaans niet bepaald het zonnetje in huis. Noodgedwongen: De Wijk heeft de huidige wereldorde ook niet bedacht. Of zo u wilt, de huidige wereldchaos. Hij had bij WNL dan ook geen hoop op snelle oplossingen te bieden.
Perspectief voor de bezorgde ziel leverde deze zondag Buitenhof wél. Uitsmijter was Damiaan Denys, hoogleraar psychiatrie in Amsterdam. Hij werd door Maaike Schoon bevraagd naar aanleiding van het recente WRR-rapport dat de overheid oproept om de burger meer grip te laten hebben op zijn eigen leven.
Hoe de WRR dat precies ziet werd uit het gesprek niet duidelijk, maar Denys koppelde het nieuwe modewoord grip aan begrip. Hij ziet dat wat we vroeger maatschappelijk onbehagen noemden, is gekanteld naar maatschappelijk onbegrip: wat zijn we aan het doen? We gaan van crisis naar crisis en de mensen accepteren de onzekere samenleving niet meer, schetste Denys. "Behalve de mensen die rustig blijven, die kunnen relativeren, historische kennis hebben, niet bezig zijn de hele tijd te vinden dat alles maakbaar moet zijn."
Maaike Schoon merkte op dat deze houding vooral gemakkelijk is als je al genoeg eten en een fijn huis hebt. Denys was het ermee eens, dat dit soort basisvoorwaarden nogal helpen om weerbaar te blijven. Maar stelde ook dat het leven nooit eenvoudig is, dat je altijd levenskunst nodig hebt. Denys toonde zich een omdenker: "Bestaansonzekerheid maakt ons leven ook aantrekkelijker, het daagt ons uit om creatief te zijn, verder te komen."
Zinvol was dat hij benadrukte de wereld te accepteren zoals hij is. Zo begrijpt hij de recente Nederlandse verkiezingsresultaten van BBB en PVV wel: "Ik denk dat dat niet zo zeer komt door de inhoud van hun boodschap, als wel door de helderheid ervan. Een persoon die duidelijk is, zal de meeste aantrekkingskracht hebben op mensen die de wereld onduidelijk vinden."
Nu gaat volgend jaar veertig procent van de wereldbevolking naar de stembus, wat gaat dat voor nieuwe balans brengen? Schoon vroeg Denys om een boodschap voor de onzekere kijker thuis op de bank. "U heeft niet de meest makkelijke vragen voor mij", zuchtte de psychiater, expert op het gebied van angst. Maar hij benadrukte het vertrouwen te cultiveren. "We zijn geboren, we kunnen dingen." Waarbij hij vertrouwen in een gecontroleerde situatie geen uitdaging noemde. "Vertrouwen in gebrek aan controle, dat is het moeilijkst."
Ik hoorde Denys geen fan zijn van Vadertje Staat. Hij zei juist: "Bedenk wat de grenzen zijn van de verantwoordelijkheid van de overheid. Als die minimaal vervuld zijn, moeten we het daarna zelf doen."
Lijkt me ook. We zien allang dat de overheid het niet kan waarmaken, om al onze levensbehoeftes tot in detail te organiseren. Zelfvertrouwen, het is essentieel.