Dubbel aandacht voor laaggeletterdheid
Er worden vast veel meer zweterige omwentelingen dan normaal gemaakt op de Gooise matrassen, in deze donkere periode: het is nachtmerrietijd in omroepland. Zal Geert Wilders met zijn bezem de publieke omroep van het scherm vegen? Of flink gaan snoeien in de zenders, zoals ook NSC en VVD willen? Het is niet te hopen. Want al is de makkelijke kritiek dat de NPO 'ons overstelpt met woke shit' - zoals PowNed-directeur Dominique Weesie het in NRC omschreef - de NPO haalt de kijker vaak uit z'n bubbel.
Waarbij soms wel bizarre keuzes worden gemaakt. Zo zijn er deze weken tegelijkertijd niet een maar twee programma's te zien over laaggeletterdheid: bij AvroTros presenteert Frans Bauer Leven zonder letters, bij Human bracht Loes Luca Duidelijke taal, woensdag was de laatste aflevering. Beide series prettig om naar te kijken, beide benadrukkend dat we niet allemaal in dezelfde wereld leven.
Voor Human keek Loes Luca verbijsterd rond in haar eigen Rotterdam, Neerlands hoofdstad der laaggeletterdheid. Terwijl de taal er juist zo rijk is! Zo trakteerde Luca ons op de mededeling dat ze 'een bloedverzengende pokkehekel' aan sporten heeft. Maar, er valt verder weinig te lachen als je in je jonge jaren niet fatsoenlijk hebt leren lezen en schrijven.
Luca sprak met Koos, wiens vader alcoholist was. Drie of vier dagen geen eten krijgen was niet abnormaal in zijn jeugd. Op school liep het leren daardoor in de soep: "Als je honger hebt kan je je niet concentreren." Koos vertelde hoe hij iedere dag geobsedeerd was door de appel die een klasgenoot meebracht. Pas na de pauze, als de appel uit beeld was verdwenen, kon Koos weer een beetje gaan letten op wat de meester vertelde.
Soms is laaggeletterdheid een kwestie van pech zoals een hersenbeschadiging. Vaak stond simpelweg je wiegje niet op een ideale plek. In Leven zonder letters ontmoet Frans Bauer veel mensen die in ieder geval slim genoeg zijn om hun taalhandicap goed te verbergen. Maar uiteindelijk komt het puntje altijd bij het paaltje. Zoals Jolanda liet zien, staand voor een gele OV-automaat om een treinkaartje te kopen. Niet te doen als je niet snapt wat die letters allemaal betekenen. Dus dan reis je maar niet.
En wat als je geen touw kunt vastknopen aan ambtelijk geformuleerde woefwaf-brieven van de overheid? Een betalingsachterstand is zo opgelopen. Of wat als je een bijsluiter niet snapt, en bij 'oraal innemen' denkt dat het via je oor moet? Instructies kunnen vaak zoveel simpeler worden geformuleerd. Wist u dat er boekversies bestaan van schrijvers als Adriaan van Dis, waaruit alle moeilijke woorden en zinsconstructies zijn weggehaald? Weer wat geleerd.
De ouders van Frans Bauer konden niet lezen en schrijven, hij kent het klappen van de zweep. Hij heeft officieel zelfs de achternaam van zijn moeder - Van Doorn - omdat zijn vader niet wist hoe je Bauer moest spellen, las ik in het AD. Al met al is de aimabele volkszanger in zijn warme programma een ster in het geven van zelfvertrouwen aan mensen die maar een klein zetje nodig hebben om uit hun schulp te kruipen.
Zo moet dat gaan in een zorgzaam land. Dat de Sint maar veel grote, duidelijke en lekkere letters mee mag nemen voor alle mensen van goede wil.