Na veertig jaar scheiden, en proberen het netjes te doen
Wettige Echtgenoot en ik gingen er maandag wat lacherig voor zitten, samen met vrienden die ook al eeuwen getrouwd zijn. Een documentaire over scheiden op leeftijd, kiek uut: straks raken we nog geïnspireerd! Al snel waren we muisstil en zagen we vol eerbied hoe twee oudere stellen er met hulp van een mediator op waardige wijze een punt achter proberen te zetten. Handenwringend en ingehouden huilend: de 2Doc 'Tot de dood ons scheidt' is overdonderend intiem.
Filmmaker Niels van Koevorden komt zelf uit een stabiele familie, zo vertelde hij in radioprogramma 'Spraakmakers'. Zijn ouders en grootouders zijn allemaal nog keurig bij elkaar en daarom verbaasde hem een paar jaar geleden een film waarin een oudere vrouw verliefd werd op een buurman en alsnog ging scheiden. Het inspireerde Van Koevorden: "Met nog tien of vijftien gezonde jaren voor de boeg toch uit elkaar gaan, het niet maar gewoon uitzitten tot de dood?" Het klonk een beetje alsof het jonkie (36) iedereen boven de zestig tot gevoelloos fossiel verklaarde. Maar zijn film getuigt van diep respect voor de strijd van een aantal senioren zich te bevrijden uit vastgeroeste patronen, en alsnog wat langer en gelukkiger te leven.
Van Koevorden koos niet voor de sensatie van de vechtscheiding. Al stuitte hij tijdens zijn research op een 83-jarige wier man was vreemdgegaan. Geen sprake dat de woedende vrouw voor mediation zou kiezen: "Ik pluk hem helemaal kaal, hij gaat met niets de kist in." Het was niet de sfeer die Van Koevorden beoogde met 'Tot de dood ons scheidt: hij zocht en vond twee stellen die oprecht wilden proberen er samen goed uit te komen.
Zoals Mat en Marga, die er na 43 jaar mee uit scheiden. Waarom? Mat is een paar jaar geleden uit de kast gekomen en wil alsnog het leven met een man ontdekken. Voor Marga kwam het als een donderslag bij heldere hemel. Van het tweede stel hakte juist zíj de knoop door: na een leven vol tegenslag voelt Gerda geen gevoelens voor Bennie 'als man en vrouw'. Ze wil haar eigen boontjes gaan doppen, geen vermoeiende discussies meer. 'We gaan uit elkaar!' Al jarenlang hadden ze het allebei geroepen, maar nooit had Bennie gedacht dat Gerda het proces werkelijk in gang zou zetten.
De documentaire kent maar een cameraopstelling: de aanstaande exen worden frontaal gefilmd, naast elkaar zittend, terwijl ze praten met een onzichtbaar blijvende mediator. Het is bijna ongemakkelijk om van zó dichtbij getuige te zijn van dit intieme proces. Als de ene partner praat kun je ongegeneerd de emoties van de ander bekijken. De verbeten mond, de gespannen schouders, de wegdraaiende blik. Maar ook is er tederheid, vertrouwdheid. Er zijn betraande ogen. Soms sparen man en vrouw elkaar, soms zijn er verwijten, valt een woord als egoïsme. Maar ook klinkt: "Ik accepteer het gewoon, mijn partner is niet mijn bezit."
De enige opsmuk in de film zijn oude familiekiekjes en huwelijksfoto's. Raar om met de kennis van nu naar het opgewekte optimisme te kijken dat de verse bruidsparen ooit uitstraalden. Maar te zien hoe dezelfde stellen nu sjiek en harmonieus het scheidingsconvenant tekenen, het is reden voor dankbaarheid. Al is de breuk dan onvermijdelijk, niemand spreekt over weggegooide jaren. Gelukkig.