Met Pijbes verandert de hemel.
'Kunst, omdat het moet'. Herinnert u zich deze moedeloze programmanaam nog? Ruim twintig jaar geleden bedacht door de Tros, in een periode waarin alle omroepen verplicht kunstprogramma's moesten uitzenden. Wat een armoedige actie was dat toch, en zeker als je nu ziet hoe rijk een programma als 'Panorama Pijbes' is, de NTR-serie met oud-Rijksmuseumdirecteur Wim Pijbes. Gemaakt met minstens zoveel liefde voor Nederland als waar die ouwe Tros zich altijd op voorstond.
Want de invalshoek van het achtdelige 'Panorama Pijbes' is het Nederlandse landschap: hoe keken en kijken kunstenaars naar ons land en wat zie je als je op diezelfde plek gaat staan? Onze stranden, polders, steden en rivieren: je hoeft geen enkele grens over voor een inspirerend wereldbeeld. Pijbes haalt hierbij de kunst zo veel mogelijk uit zijn vaste kaders: kunst wordt niet in musea gemaakt, komt er hoogstens in terecht. Maar ter plekke in het land waar kunst ontstaat, daar moet je zijn.
Twee weken geleden ging Pijbes sterk van start op de Zeeuwse en Hollandse stranden. Hij betoverde met het project 'New Horizons' van Bruno van den Elshout, die een jaar lang ieder uur de horizon bij Kijkduin fotografeerde. Dit resulteerde in bijna negenduizend 'schilderijen' met allemaal een andere kleurstelling. Ik kijk zelf nu al wekenlang anders naar de lucht en ben verbijsterd dat ik al die tinten niet eerder ontwaarde.
Woensdagavond ging het over 'Woeste Gronden' en werd ik geraakt toen Pijbes bij kunstenares Carlijn Mens was. Carlijn vertelde zichzelf vaak ongelukkig te maken met al haar gewroet in de menselijke natuur. Maar in de echte natuur draait ze soms als een blij kind rondjes om haar eigen as waarbij de bomen voorbijschieten als het decor vanuit een draaimolen. Een wervelende jeugdherinnering, die Carlijn vastlegt met houtskool.
Op het scherm lijkt Pijbes een ranke gestalte te hebben, maar als hij bij een kunstenaar aanbelt ziet deze vast het complete Rijksmuseum op de stoep staan. Maar dat werkt: Pijbes' reputatie inspireert tot duidelijke uitspraken. Samen met 'de ex van het Rijks' grote conclusies trekken mág. Zo besefte kunstenaar Loek Grootjans dat 'Piet Mondriaan ons allemaal heeft vrijgemaakt en dat dat nooit was gebeurd zonder zijn bezoeken aan Domburg'. Over onze desinteresse voor de romantische schilder Koekkoek zei Pijbes zelf: "Wij Nederlanders hebben niet veel met de romantiek, die bevallige leugen die de wereld mooier weergeeft dan hij is.'
Niet veel met romantiek? Ik denk dat heel wat kijkers stiekem een beetje verliefd zitten te wezen tijdens 'Panorama Pijbes', op zijn minst vanwege 's mans talent om kunst grijpbaar te maken. Wat Paul Witteman doet voor het demystificeren van de klassieke muziek in 'Podium Witteman', doet Wim Pybes met het openbaren van ons kunstbezit in 'Panorama Pijbes'.
Ik ben net te jong om echt de vergelijking te kunnen trekken met de kunstprogramma's van Pierre Janssen in de jaren '60. Maar dit weekend gaat 'Andere Tijden' over hem, ik ga kijken.
'Kunst, omdat het moet', misschien was het niet eens zo'n slechte titel. Een dokter zou het kunnen voorschrijven: 1 x per week, een flinke dosis Pijbes. Voor meer kleur in het bestaan.